CAPITULO I
K’alal aytonax wakeb kabilal ae, la kil jpajk jun swenta te’eltik chanbalametik. Tey yich’oj jun t’ujbil lok’omba a, ya yak’ ta ilel jkojt muk’ul j’uch chan yakal sbik’bel jkojt ti’awal chanbalam. Li’ ay ini te jlok’ombae.
Tey ya yal a te ta june: “Te muk’ul j’uch chane yanax sbik’ koel te binti ya stsak swe’e, maba ya sjach’ula. Patil, kome ma xju’ix ya snik sba, wakeb u ya xway, ja’to teme laj ta juch’el ta yutil xch’ujt te binti la sbik’e.”
Bayel binti k’ax ta jol ta swenta yu’un te bitik cham o’tantik sba xk’ot ta pasel ta yutil ja’male. Awil jul ta ko’tan spasel te sbabeyal jlok’ombae. Ja’ jich a lok’ ku’un ini te sbabeyal jlok’ombae:
La kabe yil muk’ul ants winiketik te binti la jbone, sok la jojk’obe teme ya xiwik yu’une.
“¿Bin wan yu’un te k’an xiwteswanuk jun pixjolole?” xchi la sjak’bonik.
Te jlok’ombae ma’ pixjololuk. Ja’me jkojt muk’ul j’uch chan yakal sbik’bel koel jkojt tsemen. Awil la jbon binti yilel te yutil xch’ujt te chane, yu’un jich ya sna’beyik swenta a te ants winiketike. Te muk’ul ch’ich’ bak’etetike joy ora sk’anik jajtaltesbeyel ta jk’axel. Te xchebal jlok’ombae jich a lok’ ini:
Te muk’ul ants winiketike la skomonik ta yijkitayel slok’tayel te muk’ul chanetike, manchuk jamal manchuk makal xch’ujt, sok ja’laj lek te yakuk kak’ ko’tan ta nopjun, ta snopel geografía, historia, ajtal soklaj ts’ibajel. Ja’ jich ini, k’alal aytonax wakeb kabilal ae, la kijkita jilel te t’ujbil a’telil yu’un bonbajele. Melel xchebet a jil ko’tan yu’un te bit’il ma’ mulanot sbabeyal sok xchebal jlok’ombae. Te muk’ul ants winiketike ma’yuk binti x’och ta sjol yo’tanik ta stukeliknax, ja’ yu’un wokol ya yilik te alnich’anetik ta xcholel jun, cheb, oxeb welta.
Ja’ jich te la jnop yan a’tel, ja’ tey a te la jnop stijel xulem tak’in. Ayix jtebuk wilemon ta spamlejal balumilal. Melel, bayel la skoltayon te geografía la jnope, jich ya xju’ ku’un sna’tiklanbeyel sba lum k’inaletik; manchuk yanax jmaj ta k’eluyel, oranax ya jtaj ta na’el teme ja’ yakal jwiluntabel China o Arizona. Ja’ meto melel muk’ sk’oplal, ja’to xan a teme ay mach’a ya xch’ay ta ajk’abale.
Ta xch’ixil jkuxlejal k’ax bayel jtaoj jba sok mach’atik wen p’ij ya skuy sbaik. Bayel kuxinemon sok te muk’ul ants winiketike, melel nopolnax jna’beyej sbaik; axan ja’ into ma’ teyuk lek ya kilbe stalelik a.
K’alal ay jtaoj jba sok mach’a p’ij sjol yilel, ya kabe yil te sbabeyal jlok’omba, joy ora kich’oj. Talem ta ko’tan yilel teme melel ay sp’ijile, axan spisil ora jich ya yalik: “Ja’ jun pixjolol”. Awil ma xkalbeyix a te binti muk’ sk’oplal ku’une, jich bit’il j’uch chanetik, muk’ul t’ujbil te’ak’etik sok ek’etik. Jich te wa’ye yame jpaj jba jtalel sok, ja’nax ya x’ochon ta k’op yu’un te binti muk’ sk’oplal ta site, jich bit’il swenta tak’in, muk’ul beibaletik, sk’u’ spak’ jk’ulejetik sok euk swenta política. Jich yu’un, te muk’ul ants winik ini, wen tse’el yo’tan ya xjil, melel ya skuyon ta p’ijil winikon ek.