Capitulo II
Jich a kuxinon ini, jtukelnax ayon, ma’yuk mach’a ju’ la ka’iy k’op sok ta smelelil, ja’to aytonax wakeb jabil k’alal ts’i’laj jxulem tak’in ta muk’ul jojchol k’inal Sahara sbiil. Ay binti ts’i’laj ta smotoril te jxulem tak’ine. Ma’yuk joy a te wa’ye, ja’ yu’un jtukel a och jmeltsa’an, manchuk wokol laj kil spasel. Jo’one tey yakal jnopbel a teme ya sujton tale o teme tey ya xlajon ae, melel jtebnax kich’oj ka’al, ja’nax tik’ ya kuch’ ta waxakeb k’ajk’al a.
Ta sbabeyal ajk’abale, wayon ta ji’, melel jojchol k’inal ta jyalel te banti ayone, bayel k’ajk’al sbejlal te banti ay naetike. Nopaik awil te xcham ko’tan yu’un ta sakubel k’inal k’alal ay mach’a k’unax la stijon jajchel, jich la yalbon:
— ¡Awokoluk, bonbon jkojtuk ala tumin chij!
— ¿Bin a?
— ¡Bonbon jkojtuk ala tumin chij!
Toj lijkel a wilon jajchel, la jk’utilan jsit sok la jk’elulan k’inal. La jta ta ilel jtul tut kerem, jchajpnax yilel, tojnax yakal sk’elubelon. Tey in meto kabeyex awilik jun leknax slok’omba ju’ ku’un spasel ta stojol; melel jna’oj te binti la jbone ma’ jun pajaluk st’ujbilal sok te mero tut kereme. Axan ma’ jmuluk, ja’ ta skaj te muk’ul ch’ich’ bak’etetik la xchebajtesbonik ko’tan ta snopel bonbajel k’alal aytonax wakeb kabilal ae; ja’tonax jnopoj sbonel j’uch chanetik a te banti jamal sok te banti makal xch’ujte.
Chamnax ko’tan la jk’eluy te mach’a esmaj talele. Mame ch’ayuk ta ko’tantik te k’ax namal ayon ta yolil jojchol k’inal. Jich euk te tut kereme maba ch’ayem yilel, chikan te bit’il maba luben, ma’yuk swi’nal, stakin ti’il, ni ma’yuk xiwel. Ma’ jichuk yilel bit’il jtul tut kerem ch’ayem ta yolil jojchol k’inal. Patil, k’alal ju’ ku’un k’ope, la jojk’obe:
— Axan... ¿ja’ate binti ya apas li’ ini?
Jich in meto, k’unax sk’op la yal xchajk’ol, jichuk binti muk’ sk’oplal yu’un:
— ¡Awokoluk... bonbon jkojtuk ala tumin chij!
Teme ay binti muk’ ma jna’betik bin sk’an ya yale, aynix ma xju’ ya jnak jbajtik. Manchuk me yakal jxi’bel lajel ta takin ti’il ta yolil jojchol k’inal, la jlok’es jxejt’ jun sok jch’ix bonojibal. Jul ta jol te ja’nax jnopoj geografía, historia, ajtal sok ts’ibajel, jich yu’un la kalbe te tut kerem (sok jteb slab ko’tan) te ma jna’ bonbajele.
— Ma’yuk binti spas, ¡bonbon jkojtuk ala tumin chij!
Kome ma’yuk banti jbonoj jkojtuk a te ala tumin chije, la jcha’pas jun lok’ombail te jnopoj spasel ae, ja’ bi, ja’ te j’uch chan te makal xch’ujte. Xchamnax ko’tan yu’un k’alal la ka’iy te binti laj yale:
Tey in meto kabeyex awilik jun leknax slok’omba ju’ ku’un spasel ta stojol.
— ¡Ma’uk, ma’uk! Ma jk’an jkojt tsemen ta yutil xch’ujt chan. Xiweltik sba te chane, axan jich euk te tsemene k’ax muk’ yawil ya sk’an. Ta lum k’inal banti kuxulone, lom tut te biluketik tey ae. Jk’an jkojt ala tumin chij.
¡Awokoluk, bonbon jkojtuk ala tumin chij!
La jpas jkojt ala tumin chij. Wen leknax la sk’eluy, patil la yal:
— Ja’ ini bayel xchamel. Awokoluk pasame yan.
La jbon jkojt xan:
Te tut kereme, la yil te maba mero lek
la jpase, ja’uk meto sok smuk’ul yo’tan la yalbon:
— Ja’ ini ma’ ala tumin chijuk, ja’ jkojt stat tumin chij... Ila awil, ay xulub.
La jpas junxan lok’ombail, axan ja’nix jich la yich’ nakel jich bin ut’il yantike.
— K’ax mamalix. Ya jk’an te yakuk xjalaj skuxinel ta balumilal te kala tumin chije.
Alko jajk’ix ko’tan, sok ya jk’anix x’och jkoltiklan te smotoril jxulem tak’ine, jich yu’un animaltik la jpas te lok’ombail ini, la kabe yil, sok la kalbe:
— Ja’ ini ja’ snail. Te ala tumin chij yakal ak’anbele, tey ay ta yutile.
Xcham ko’tan yu’un te tse’ejtiknax a bajt sit yelaw te tut kereme:
— ¡Ja’ mero jich te binti yakal jk’anbel ae! ¿Bayelajbal ya swe’ ak ja’ ala tumin chij ini?
— ¿Bin yu’un?
— Yu’un ta lum k’inal banti kuxulone, spisil tutik...
— Ah, tik’nax a. Te ala tumin chij la kabate, ja’nix jich ala tut euk. La xchiman sba ta sk’eluyel te lok’ombaile sok la yal:
— Maba k’ax tutuk... ¡Och matiix swayel!
Ja’ jich la jna’be sba te ch’in yajwalil ek’e.